ثبت حسابداری تسهیلات مالی دریافتی و ۲ روش محاسبه بهره

ثبت حسابداری تسهیلات مالی دریافتی

در این مقاله قصد داریم به ترتیب به بررسی مراحل زیر بپردازیم:
معرفی انواع تسهیلات مالی و نحوه دریافت یکی از انواع تسهیلات مالی رایج (مشارکت مدنی)
نحوه حسابداری تسهیلات دریافتی و ثبت‌های آن در دفاتر
نحوه افشاء تسهیلات مالی در صورت‌های مالی
نحوه رسیدگی مالیاتی به تسهیلات مالی

تعریف تسهیلات مالی

تسهیلات به معنای ارائه یا فراهم‌کردن امکانات، وسایل، یا منابع مالی برای شخص یا نهادی به منظور کمک به انجام یک فعالیت یا پروژه خاص است. این امکانات و منابع می‌توانند به صورت مالی، فیزیکی یا معنوی ارائه شوند و به منظور کمک به انجام فرآیندهای تجاری، اقتصادی، آموزشی، پژوهشی و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرند. در کل، تسهیلات مالی به عنوان ابزاری مهم در ارتقاء و تسریع فرآیندها و فعالیت‌های مختلف در اقتصاد و جوامع شناخته می‌شوند.

رایج‌ترین نوع تسهیلات، تسهیلات مالی یا تعهدات ریالی است، این تسهیلات عموما از طرف بانک‌ها و موسسات مالی در قالب عقود مختلف مانند مشارکت مدنی، مضاربه و غیره به متقاضیان حقیقی و حقوقی پرداخت می‌شود. در این مقاله قصد داریم با ذکر مثال به نکات کلیدی نحوه ثبت، گزارشگری مالی و رسیدگی مالیاتی در حسابداری تسهیلات مالی بنگاه‌های اقتصادی بپردازیم.

برخی از انواع تسهیلات مالی یا تعهدات ریالی عبارتند از قرض الحسنه، جعاله، فروش اقساطی، مضاربه، مشارکت مدنی، اجاره به شرط تملیک. برای نمونه به ثبت حسابداری تسهیلات مشارکت مدنی یک بنگاه اقتصادی می‌پردازیم.

معرفی تسهیلات مالی مشارکت مدنی

تعریف مشارکت مدنى

مشارکت مدنی یکی از عقود موثر به منظور ایجاد تسهیلات برای توسعه فعالیت های تولیدی، بازرگانی و خدماتی است. طبق تعریف، مشارکت مدنی عبارت است از درآمیختن سهم‌الشرکه نقدی و یا غیرنقدی متعلق به اشخاص حقیقی و یا حقوقی متعدد، به نحو مشاع، به منظور انتفاع و طبق قرارداد.

بنگاه‌های اقتصادی در موارد زیر می‌توانند از عقد مشارکت مدنی استفاده نمایند:

– تولید و فروش محصول
– واردات ماشین آلات، مواد اولیه و ابزار کار
– واردات کالا به قصد فروش
– صادرات کالا
– بازرگانی داخلی
– احداث مسکن انفرادی و انبوه سازی
– بخش خدمات

شرایط انجام معامله مشارکت مدنی

برای انجام معامله مشارکت مدنی موضوع معامله، سرمایه لازم برای مشارکت، وثایق و بهای کالا و هزینه‌های تقریبی و قیمت تمام شده، قیمت فروش و نحوه آن، نسبت سهم سود بانک و متقاضی باید مشخص شود.

مدت و درصد قرارداد مشارکت مدنی

مدت قرارداد مشارکت مدنی با توجه به اقتضای فعالیت موضوع قرارداد به تشخیص بانک و موافقت شریک در ابتدای قرارداد، معین می‌شود و حداکثر مشارکت بانک در هر شرکت مدنی هشتاد درصد کل سرمایه است.

مدارک مورد نیاز

– درخواست کتبی مشتری
– مدارک شناسایی متقاضی
– درخصوص اشخاص حقیقی: اصل شناسنامه و کارت ملی، رونوشت شناسنامه، مجوز نوع فعالیت
– درخصوص اشخاص حقوقی: اساسنامه، شرکت نامه، آگهی روزنامه رسمی ‌و آخرین تغییرات روزنامه رسمی
– در صورتی که کالای مورد مشارکت وارداتی باشد، پیش فاکتور مربوط به سفارش کالا و رونوشت مجوزهای لازم برای آن.
– سایر مدارک و مستندات مستدل مربوط به انجام معامله و سرمایه‌گذاری موضوع مشارکت که براساس نظر مرجع تصویب‌کننده اعتبار ضروری است و وقوع مشارکت را ثابت می‌کند.

مراحل انجام کار

۱. اخذ درخواست کتبی متقاضی و مدارک مربوطه
۲. بررسی درخواست متقاضی و تصویب اعتبار حسب اختیارات تفویضی توسط مراجع ذی‌صلاح
۳. انعقاد قرارداد مشارکت مدنی و پرداخت سهم‌الشرکه
۴. نظارت بر انجام موضوع مشارکت توسط بانک
۵. تسویه و اتمام موضوع مشارکت

برای درک بهتر موضوع، موارد عنوان شده را با طرح یک مثال فرضی بررسی می‌کنیم.

فرض کنید شرکت راز برای توسعه بخش خدمات خود به ۱/۲۵۰/۰۰۰ ریال سرمایه نیاز دارد. برای تامین این مبلغ درخواست کتبی مبنی بر دریافت وام به بانک ارسال می‌کند، بانک با پرداخت تسهیلات به شرکت راز در قالب عقد قرارداد مشارکت مدنی با نرخ بهره ۲۵% و مدت بازپرداخت ۲۴ ماهه موافقت می‌کند. پرداخت اقساط بصورت ماهانه است.

ثبت حسابداری تسهیلات مالی دریافتی

شرکت راز برای انجام معامله مشارکت مدنی با بانک می‌بایست سهم‌الشرکه خود معادل ۲۰% سرمایه لازم برای موضوع مشارکت را بحساب بانک پرداخت کند.

الف) ثبت حسابداری در زمان انعقاد قرارداد مشارکت مدنی

حساب معین	حساب تفصیل	بدهکار	بستانکار
تسهیلات دریافتی	تسهیلات قرارداد ۱۲۳۴	۲۵۰/۰۰۰
موجودی بانک	بانک ملت جاری ۵۶۷۸		۲۵۰/۰۰۰
بابت سهم‌الشرکه تسهیلات بانک ملت به شماره قرارداد ۱۲۳۴

====================================================================

سپس بانک کل سرمایه مورد نیاز به مبلغ ۱/۲۵۰/۰۰۰ ریال را طی یک چک به نام شرکت صادر می‌کند. که شامل ۲۵۰/۰۰۰ ریال سهم‌الشرکه پرداختی شرکت راز به‌اضافه ۱/۰۰۰/۰۰۰ ریال تسهیلات پرداختی است.

بانک هنگام پرداخت تسهیلات قرارداد تسهیلات که شامل شماره قرارداد، نرخ بهره تسهیلات، مدت زمان بازپرداخت، تعداد اقساط و… است را تحویل وام گیرنده می‌دهد. گاها در این برگه محاسبات بهره انجام نشده است و حسابدار شرکت می‌بایست سود تسهیلات (بهره سنوات آتی) را با اطلاعات موجود در این برگه محاسبه و ثبت حسابداری مرتبط با آن را انجام دهد.

نحوه ثبت حسابداری تسهیلات برای هر کدام از انواع وام و تسهیلات پرداختی بانک، متفاوت است. در تمامی وام‌ها، وام گیرنده موظف است اصل وام را به همراه سود در اقساط مشخص شده پرداخت کند. این یعنی حسابدار باید در اسناد ماهانه، پرداخت اقساط تسهیلات را هم در نظر داشته باشد. استاندارد حسابداری تسهیلات بانکی (استاندارد شماره ۱۳)، کمک می‌کند تا مبلغ اقساط، بهره و اصل وام به درستی ثبت شود.

محاسبه بهره تسهیلات به روش قدیم

محاسبه بهره تسهیلات به روش جدید

حال که بهره تسهیلات و مبلغ اقساط مشخص شد ثبت حسابداری تسهیلات را در سیستم مالی شرکت انجام می‌دهیم. در کل برای ثبت حسابداری تسهیلات دریافتی دو روش کلی وجود دارد. ثبت حسابداری تسهیلات به روش خالص و ثبت حسابداری تسهیلات به روش ناخالص.

ثبت حسابداری تسهیلات دریافتی به روش خالص

ب) ثبت حسابداری در زمان دریافت وام

حساب معین	حساب تفصیل	بدهکار	بستانکار
موجودی بانک	بانک ملت جاری ۵۶۷۸	۱/۲۵۰/۰۰۰
تسهیلات دریافتی	تسهیلات قرارداد ۱۲۳۴		۱/۲۵۰/۰۰۰
بابت دریافت تسهیلات بانک ملت به شماره قرارداد ۱۲۳۴

======================================================================

نکته:

هنگام عقد قرارداد تسهیلات، شرکت با واریز سهم‌الشرکه به حساب تسهیلات (ثبت الف) مانده این حساب بدهکار شده و هنگام دریافت تسهیلات (ثبت ب) مبلغ سهم‌الشرکه مسترد شده و مانده حساب تسهیلات مبلغ واقعی تسهیلات یعنی ۱/۰۰۰/۰۰۰ ریال را نمایش می‌دهد.

با درنظر گرفتن مبلغ اقساط حاصل از محاسبات با فرمول جدید ثبت حسابداری پرداخت اقساط را انجام می‌دهیم. همانطور که در محاسبات مشخص است، محاسبه بهره سنوات آتی تسهیلات در روش قدیم و روش جدید اختلاف اندکی وجود دارد.

ج) ثبت حسابداری در زمان پرداخت اقساط

حساب معین	حساب تفصیل	بدهکار	بستانکار
تسهیلات دریافتی	تسهیلات قرارداد ۱۲۳۴	۴۱/۶۶۷
هزینه بهره	——————	۸/۶۹۳
موجودی بانک	بانک ملت جاری ۵۶۷۸		۵۳/۳۶۰
بابت پرداخت اقساط تسهیلات بانک ملت به شماره قرارداد ۱۲۳۴

===================================================================

ثبت حسابداری تسهیلات دریافتی به روش ناخالص

د) ثبت حسابداری در زمان دریافت وام

حساب معین	حساب تفصیل	بدهکار	بستانکار
موجودی بانک	بانک ملت جاری ۵۶۷۸	۱/۲۵۰/۰۰۰
بهره سنوات آتی	تسهیلات قرارداد ۱۲۳۴	۲۸۰/۶۴۰
تسهیلات دریافتی	تسهیلات قرارداد ۱۲۳۴		۱/۵۳۰/۶۴۰
بابت دریافت تسهیلات بانک ملت به شماره قرارداد ۱۲۳۴

===================================================================

طبق اصول حسابداری بدهی‌ها باید به ارزش فعلی ثبت و گزارش شوند، در روش ناخالص بهره سنوات آتی یا بهره تحقق نیافته کاهنده تسهیلات مالی است و در معین تسهیلات مالی با ماهیت بدهکار تعریف می‌شود تا از تسهیلات مالی کسر شده و تسهیلات به ارزش فعلی ثبت و گزارش شود.

ه) ثبت حسابداری در زمان پرداخت اقساط

حساب معین	حساب تفصیل	بدهکار	بستانکار
تسهیلات دریافتی	تسهیلات قرارداد ۱۲۳۴	۴۱/۶۶۷
هزینه بهره	——————	۸/۶۹۳
بهره سنوات آتی	تسهیلات قرارداد ۱۲۳۴		۸/۶۹۳
موجودی بانک	بانک ملت جاری ۵۶۷۸		۴۱/۶۶۷
بابت پرداخت اقساط تسهیلات بانک ملت به شماره قرارداد ۱۲۳۴

===============================================================

نکته:

اگر در سررسید اقساط شرکت نتواند تعهد خود را انجام دهد و یا به هر دلیلی تمایل نداشته باشد قسط تسهیلات دریافتی را پرداخت کند، آنگاه فقط ثبت مربوط به شناسایی هزینه بهره را انجام می‌دهد.

گزارشگری تسهیلات مالی دریافتی در صورت‌های مالی

افشای تسهیلات دریافتی در گزارش های مالی باید طبق آخرین استانداردهای حسابداری انجام شود. این افشا به منظور اطلاع‌رسانی به سهامداران و سایر علاقه‌مندان درباره میزان و شرایط تسهیلات دریافتی صورت می‌گیرد.

شناخت مخارج تأمین مالی

• مخارج تأمین مالی باید در دوره وقوع به عنوان هزینه شناسایی شود به اسـتثنای مـواردی کـه به بهای تمام شده دارایی منظور می‌شود.
• آن بخش از مخارج تأمین مالی که مستقیما قابل انتساب به تحصیل یـک دارایـی واجـد شـرایط است باید به عنوان بخشی از بهای تمام شده دارایی محسوب شود. مبلغ مخارج تأمین مالی قابل احتساب در بهای تمام شده دارایی، باید طبق استاندارد شماره ۱۳ تعیین شود.
• مخارج تأمین مالی در صورتی قابل احتساب در بهای تمام شده دارایـی اسـت کـه دارای منافع اقتصادی آتی برای واحد تجاری بوده و به گونه‌ای اتکاپذیر قابل اندازهگیری باشد.
• در مواردی که تسهیلات مالی مشخصاً به منظور تحصیل یک دارایی واجد شرایط اخذ می‌گـردد، مبلغ مخارج تأمین مالی قابل احتساب در بهای تمام شده آن دارایی باید شـامل مخـارج واقعـی تسهیلات طی دوره پس از کسر هرگونه درآمد حاصل از سرمایه گذاری موقت وجوه حاصـل از تسهیلات مالی دریافتی باشد.

افشا

 موارد زیر باید برحسب مورد در صورتهای مالی افشا شود:

الف) مبلغ مخارج تأمین مالی که طی دوره به بهای تمام شده دارایی منظور شده است، و

ب) نرخ جذب استفاده شده برای تعیین مبلغ مخارج تأمین مالی قابل احتساب در بهای تمـام شده دارایی واجد شرایط.

همچنین استاندارد شماره ۱۳ مطالبی را معرفی می‌کند که به اسناد تضمینی مرتبط با تسهیلات دریافتی اختصاص دارند. این شامل وثیقه‌ها، تعهدات دیگر شرکت یا اشخاص ثالث، یا هر نوع تضمین دیگری می‌شود که ممکن است وجود داشته باشد.

تمام این نکته‌ها به منظور افزایش شفافیت و قابل اتکاء بودن اطلاعات مالی شرکت‌ها و به تصمیم‌گیری مطمئن‌تر مدیران و سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند. افشای دقیق و جامع تسهیلات دریافتی بر اساس استاندارد شماره ۱۳ از اهمیت بسیاری برخوردار است.

نحوه رسیدگی مالیاتی به تسهیلات مالی دریافتی

هزینه‌های تسهیلات مالی دریافتی به سبب تاثیر مستقیمی که در سود و زیان شرکت ها دارند به تبع یکی از موارد مهمی هستند که ممیزین در رسیدگی‌های مالیاتی به آنها توجه ویژه‌ای می‌کنند. در زیر به برخی نکات مهم مرتبط با هزینه‌های تسهیلات مالی دریافتی و نحوه رسیدگی مالیاتی به آنها اشاره می‌کنیم:

هزینه‌های تسهیلات مالی دریافتی می‌توانند تأثیر مستقیم بر سود ناخالص شرکت داشته باشند. دریافت تسهیلات مالی باعث افزایش بدهی و هزینه‌های بهره‌ای مرتبط با آن می‌شود که در محاسبه سود تاثیر بسزایی دارد لذا توجه به بند ۱۸ ماده ۱۴۸ قانون مالیات‌های مستقیم و رعایت موارد مطروحه در آن حائز اهمیت است.

طبق بند ۱۸ ماده ۱۴۸ ق . م . م  سود، کارمزد و جریمه‌هایی که برای انجام عملیات موسسه به بانکها، صندوق تعاون، صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی و همچنین موسسات اعتباری غیربانکی مجاز و شرکتهای واسپاری (لیزینگ) دارای مجوز از بانک مرکزی پرداخت‌شده یا تخصیص‌یافته باشد جز هزینه های قابل قبول مالیاتی محسوب می‌گردد.

طبق بخشنامه ۳۰۵۴۵/۳۹۳/۲۳۲ مورخ ۸۸/۳/۱۸ در خصوص رسیدگی به حساب تسهیلات مالی دریافتی رعایت مقررات مطروحه در بند ۸ و ۱۱ این دستورالعمل را باید در خصوص هزینه‌های تسهیلات دریافتی ضروریست.

طبق مقررات بند ۸ این دستوالعمل، در صورتی که مؤدیان مالیاتی از محل تسهیلات دریافتی به سایر اشخاص از جمله شرکا، سهامداران، مدیران و اشخاص وابسته موضوع ماده ۱۲۹ قانون تجارت وجوهی به عنوان وام، قرض و یا به هر عنوان دیگر پرداخت نمایند، هزینه تأمین مالی مربوط به تناسب مبالغ پرداختی مذکور، به عنوان هزینه قابل قبول محسوب نخواهد شد.

همچنین طبق مقررات بند ۱۱ این درستورالعمل، در صورتی که اشخاص دارای سود حاصل از حساب های پس انداز و سپرده های مختلف نزد بانکهای ایرانی یا مؤسسات اعتباری غیربانکی مجاز باشند، در این صورت هزینه تسهیلات مالی دریافتی از بانکها، صندوق تعاون و همچنین مؤسسه اعتباری غیربانکی مجاز به نسبت مبلغ پس انداز یا سپرده های مذکور از نظر مالیاتی قابل قبول نخواهد بود.